“Ik noem perfectionisme ‘het schild van 20 ton’. We dragen het met ons mee en denken dat het ons beschermt tegen pijn. Maar het beschermt ons tegen gezien worden.” – Dr. Brené Brown

Heb je ooit gedacht: “Had ik maar X gedaan, dan was ik dichter bij perfectie geweest”? De meesten van ons wel, het is een gezond gedrag om naar grootsheid en perfectie te streven. Echter, wat is de drempel waarna dit streven naar perfectie verandert in maladaptief perfectionisme? In consensus wordt perfectionisme ongezond wanneer we altijd meer nastreven en nooit voldoening bereiken. Natuurlijk kan deze drempel verschillen van persoon tot persoon, maar het is belangrijk op te merken dat er altijd een grens zal zijn waarna perfectionisme niet meer in je voordeel werkt.

Perfectionisme wordt gedefinieerd als het constante streven naar perfectie en het gebrek aan tevredenheid met alles wat minder is dan perfect. De normen voor perfectie kunnen door jezelf worden bepaald (zelfgericht perfectionisme) of door de samenleving (sociaal voorgeschreven perfectionisme) en het kan zich uitstrekken tot de normen die we aan anderen stellen (op anderen gericht perfectionisme). Perfectionistische trekken kunnen worden gemeten met behulp van de multidimensionale perfectionisme-schaal van Robert Frost, die de volgende dimensies bevat:

1. Buitensporige bezorgdheid over het maken van fouten
2. Hoge persoonlijke normen
3. Twijfels over de kwaliteit van acties
4. Perceptie van hoge verwachtingen van ouders
5. Perceptie van ouderlijke kritiek
6. Voorkeur voor organisatie en ordelijkheid

Herkent u sommige van deze punten tot op zekere hoogte? Velen van ons wel, maar wat dit perfectionisme bijzonder onaangepast maakt, zijn de buitensporige zorgen over fouten en de twijfels over de kwaliteit van onze daden. Deze zorgen vergen veel van onze denkkracht en zorgen ervoor dat we ons niet op andere dingen kunnen richten. Er is een verband gelegd met een hoger niveau van workaholisme, dat sterk samenhangt met een slechter welzijn van werknemers en burn-out.

De neiging om hoge verwachtingen van jezelf en van anderen te hebben, wordt “perfectionisme dat naar uitmuntendheid streeft” genoemd en heeft een aantal aanpassingsdoeleinden, zodat je dit in je voordeel op het werk (en in het leven) kunt gebruiken. Perfectionisten die op zoek zijn naar uitmuntendheid scoren bijvoorbeeld hoger op het vlak van werkbetrokkenheid, wat verband houdt met een grotere inzet, toewijding en concentratie en in verband wordt gebracht met een beter welzijn van de werknemers. Aan de andere kant wordt een hogere neiging om te obsederen over het falen om hoge normen te bereiken aangeduid als faalvermijdend perfectionisme en heeft dit een negatieve invloed op de kwaliteit van je werk. Bovendien is faalvermijdend perfectionisme een sterkere risicofactor voor burn-out. Je kunt dit zien als een situatie van twee stappen vooruit, één stap terug. Je vraagt je waarschijnlijk af waarom ons streven naar perfectie soms kan leiden tot onaangepast gedrag – de volgende delen zullen je hier meer over vertellen.

Waar komt perfectionisme vandaan?

Heb je ooit de pijn gevoeld van schuld, oordeel, of schaamte als gevolg van een mislukking? Volgens Brene Brown, Amerikaans onderzoeksprofessor, docent, auteur en podcast host, dient perfectionisme als een schild tegen deze gevoelens. We vertrouwen op anderen om ons feedback te geven over onszelf en ons gedrag, perfectionisme voedt onze behoefte om erbij te horen en geaccepteerd te worden door anderen – schaamte geeft bijvoorbeeld aan dat we een connectie niet waard zijn en belemmert kwetsbaarheid. Kwetsbaarheid is de kern van angst en schaamte, maar het is ook de bron van vreugde, creativiteit en erbij horen. Er is niets mis met het stellen van hoge eisen, vooral aan jezelf, en het kan zelfs leiden tot een beter resultaat. Maar wanneer we de inspanningen die we leveren overschaduwen en meer waarde hechten aan het resultaat, neigen we naar ongezond perfectionisme. Bij gezond streven erkennen we de situationele factoren zoals tijdsdruk, persoonlijke omstandigheden, gebrek aan middelen enz… die bijdragen aan het (on)gewenste resultaat.

Denk hier eens over na: als je meer tijd en middelen had om je doel te bereiken, zou het resultaat dan anders zijn? Is er een hulpmiddel, een persoon of een ding dat je zou helpen om je doel te bereiken in plaats van bang te zijn om te falen en jezelf te beperken? Als dat zo is, dan is het resultaat niet helemaal een product van je capaciteiten en reflecteert het niet op je inspanning.

Wat gebeurt er wanneer perfectionisme ongezond wordt?

Perfectie is een abstractie en in werkelijkheid onmogelijk, ernaar streven kan juist leiden tot uitstelgedrag, de neiging om uitdagingen uit de weg te gaan, starheid in denken, en een algeheel gebrek aan creativiteit. Wanneer je te veel druk op jezelf legt, begin je te denken dat geen van de richtingen die je op kunt gaan tot perfectie leidt en daarom stop je met bewegen. Perfectionisme creëert waargenomen beperkingen en grenzen die creativiteit belemmeren.

Wanneer we creatief zijn, zijn we vaak blootgesteld en kwetsbaar. Als we geen garantie hebben dat we een uitdaging zullen overwinnen, hebben we als perfectionisten de neiging om bang te worden en onszelf af te schermen tegen de schaamte, het oordeel en de schuld van een mogelijke mislukking. Dit proces is voor de meesten onbewust! Deze angst om te falen kan zo ver gaan dat het perfectionisten verlamt en hen ervan weerhoudt taken uit te voeren.

Perfectionisme gaat gepaard met een focus op fouten en vergissingen, zelfs de minst belangrijke. Dit soort aandachtsfouten is nauw verbonden met faalangst, zodat perfectionisten het falen om iets te bereiken gelijkstellen aan hun persoonlijke waarde (of gebrek daaraan). Bijgevolg leidt deze faalangst tot risicomijdend gedrag omdat perfectionisten moeite hebben met de mogelijkheid van mislukking die gepaard gaat met het nemen van risico’s.

Hoe werkt dat in een maatschappij waarin we de nadruk leggen op buiten de gebaande paden denken? De angst voor het onverwachte weerhoudt de meeste mensen ervan de fouten te maken die nodig zijn voor een creatieve reis. Als je je richt op perfectie, mis je de reis. In plaats daarvan is het aan te raden om je te richten op de vooruitgang en mijlpalen, en te leren van de mislukkingen om ons naar een ocutome te leiden. Het is eerlijk om te zeggen dat perfectionisme creativiteit in de weg staat en starheid in het denken bevordert.

Het gelijkstellen van mislukkingen aan persoonlijke waarde en het bevorderen van een risicomijdende cultuur gaat in tegen de principes van de groeimindset die erop wijzen dat mislukkingen leerervaringen zijn en dat er altijd ruimte is voor groei. Innovatie begint met onbevreesd experimenteren, perfectionisme is het obstakel dat in de weg staat. Op de werkvloer is een groeimindset vooral belangrijk om vertrouwen, betrokkenheid en innovatie te bevorderen.

Wat gebeurt er in het brein van perfectionisten?

We hebben al vastgesteld dat mensen meer of minder perfectionistische trekjes vertonen en dat dit tot uiting komt in hun gedrag. Hoe is dit verschil precies merkbaar op hersenniveau? Intuïtief zou het logisch zijn dat mensen met meer perfectionistische trekjes een verhoogde hersenactiviteit zouden vertonen in delen die te maken hebben met het verwerken van fouten. In fMRI-studies werd onderscheid gemaakt tussen perfectionisten met hoge evaluatieve bezorgdheid (onder druk gezet door het oordeel van anderen) en perfectionisten met hoge bezorgdheid over persoonlijke normen (onder druk gezet door hun eigen oordeel). De resultaten van de bovengenoemde studie suggereerden hyperactiviteit in de anterieure cingulate cortex – deels verantwoordelijk voor foutverwerking – van perfectionisten met hoge persoonlijke normen. De scans toonden ook een afname van de activiteit na het maken van de fout, wat zou kunnen wijzen op ruimte om van de fout te leren. Deze afname in activiteit werd niet waargenomen bij perfectionisten met hoge sociale normen en suggereert dat het brein van sociaal gedreven perfectionisten minder effectief is in het verwerken van fouten in vergelijking met zelf-gemotiveerde perfectionisten.

Strategieën om weg te komen van maladaptief perfectionisme

Hier zijn enkele strategieën die u kunt toepassen om weg te sturen van perfectionisme:

Verander je Mindset: Werk aan een groeimindset waarbij mislukkingen leerervaringen worden en beloon je inspanning in plaats van het resultaat.
Pas je inspanning aan: Overweeg om vroeg in het proces om feedback te vragen, het kan zomaar zijn dat je te horen krijgt dat het “goed genoeg” is. Als alternatief zal feedback je in de juiste richting houden.
Maak een Checklist: Volg een proces met discrete en meetbare doelen om te voorkomen dat u geobsedeerd raakt door details.
Controleer uw vooruitgang: Denk na over de dingen die je misschien hebt vermeden te doen als gevolg van angst om te falen en herinner momenten waarop je acties ondernam ondanks onzekerheid en het bracht je dichter bij het resultaat.

Even recapituleren

Perfectionisme is de defensieve zet die slechts beperkte voordelen heeft op de werkvloer, zodanig dat wanneer we ons richten op uitmuntendheid – in tegenstelling tot stilstaan bij of angst voor mislukkingen – we onszelf pushen om het beter te doen en meer te doen. Perfectionisten die prestatiegericht zijn, werken aan groei, uitdagingen en adaptieve probleemoplossing. De grens tussen adaptief en maladaptief perfectionisme is echter dun.
Perfectionisme kan ook leiden tot onaangepast gedrag dat innovatie, betrokkenheid en creativiteit belemmert. Dit is vooral het geval in een omgeving zoals een werkplek, waar we hoge verwachtingen hebben van onszelf en van de mensen om ons heen. Dit soort mentale blokkade, veroorzaakt door faalangst, kan worden waargenomen in de hersenactiviteit.

We hopen dat dit artikel nuttig voor u was en als u op zoek bent naar een gedragsgerichte business partner die verandering in uw organisatie kan stimuleren, plannen we graag een gesprek of een kop koffie met u. Of wil je meer leren over de toepassing van brein en gedrag inzichten in management, HR, groei en innovatie? Lees dan onze blog!

Over Neurofied

Neurofied is een management consulting en training bedrijf gespecialiseerd in Brein en Gedrag. Wij helpen teams en organisaties met het designen, implementeren en optimaliseren van hun verandermanagement, digitale transformatie, learning & development, customer journey en meer o.b.v. brein en gedrag inzichten.

Sinds 2018 hebben wij 1500+ professionals getraind en met 50+ teams samengewerkt van bedrijven als ABN AMRO, Tesla, Calvin Klein en Adidas. We zijn ook frequente sprekers op universiteiten en congressen.

Als je kansen ziet om samen te werken,  stuur ons hier een bericht.

References 

Brown, B. (2022). The power of vulnerability. From https://www.ted.com/talks/brene_brown_the_power_of_vulnerability, 24(4), 481-491.

​​Sirois, F. M., & Molnar, D. S. (2015). Perfectionism, Health, and Well-Being (1st ed. 2016 ed.). Springer.

Frost, R. O., & Marten, P. A. (1990). Perfectionism and evaluative threat. Cognitive Therapy and Research, 14, 559-572. Stober, J. (1998). The Frost Multidimensional Perfectionism Scale: More perfect with four (instead of six) dimensions. Personality and Individual Reece, M., & Stacoviak, A.  (Hosts). (2020, May 20). Navigating perfectionism [Audio podcast episode]. In Brain Science: Neuroscience, Behavior. https://changelog.com/brainscience/20