Dunning-Kruger effect: Arrogantie of onbewuste overschatting?

We schatten onszelf voortdurend verkeerd in. Of het nu gaat om eenvoudige vaardigheden of complexe problemen, we denken het meestal bij het rechte eind te hebben. Het Dunning-Kruger effect treedt op bij een lage hoeveelheid kennis. Hierdoor kunnen we lastiger inschatten hoe goed we iets doen. Vervolgens overschatten we onze capaciteiten maar vertrouwen we dat we in onze eigen intuïtie.

We zullen in dit artikel stilstaan bij de definitie van het Dunning-Kruger effect, een aantal voorbeelden ervan, het Dunning-Kruger effect in relatie tot COVID-19, welke denkfouten er nog meer aan gerelateerd zijn en op welke manier je het Dunning-Kruger effect kunt bestrijden.

Wat is het Dunning-Kruger effect?

Het Dunning-Kruger effect is een cognitieve bias en een vorm van illusoire superioriteit, waarbij iemand die niet goed is in een bepaalde taak, zijn eigen capaciteiten overschat. Het probleem is tweeledig, aangezien de persoon in kwestie niet alleen de taak niet goed kan uitvoeren, maar ook niet zijn eigen onvermogen inziet.

Een bias is dus een denkfout. Deze denkfouten maken we veelal automatisch. Op die manier kan ons brein complexe problemen eenvoudiger maken. Het is dus vaak een mentale afkorting, zoals een heuristiek.

Simpel gezegd zullen mensen die niet goed zijn in een bepaalde taak, zichzelf overschatten. Jezelf overschatten gebeurt natuurlijk vaker, maar hoe onbekwamer iemand is, hoe meer diegene zich overschat. Dit leidt soms tot lastige of humoristische situaties.

Op de afbeelding is te zien dat het vertrouwen in eigen kunnen relatief hoog is wanneer iemand niet zo bekwaam is in de taak. Hier wordt vaak naar gerefereerd als “Mount Stupid”. De persoon in kwestie is op dit moment onwetend over zijn eigen kunnen. Deze fase is vergelijkbaar met onbewust en onbekwaam. Dit komt oorspronkelijk uit een artikel van Martin M. Broadwell (1969).

Dunning-Kruger effect voorbeelden

Het Dunning-Kruger effect kan in veel verschillende situaties de kop opsteken. Wanneer we er zelfs bij betrokken zijn leidt het vaak tot frustratie en onbegrip. Maar wanneer het elders gebeurt ervaren we plaatsvervangende schaamte en kan het soms zelfs grappig zijn. Hier beneden bespreken we enkele voorbeelden van het Dunning-Kruger effect.

Idols audities

Talentshows zijn een bron van kwaliteit en potentie. Echter is dit ook een plek waarbij het Dunning-Kruger effect goed te herkennen is. Je ziet dan dat zangers overtuigd zijn van eigen competentie, maar soms niet zo goed kunnen zingen.

Idols audities staan voor veel trouwe kijkbuiskinderen bekend om de hilarische audities en spraakmakende persoonlijkheden. De zoektocht naar talent bracht namelijk een leuke bijkomstigheid mee. Namelijk gigantische zelfoverschatting.

Een bepaald aspect van het Dunning-Kruger effect blijkt des te meer bij dit soort talentshows. Dit is het onvermogen om te realiseren dat je niet vaardig bent. Het onbegrip is vervolgens groot wanneer een auditant wordt gevraagd zijn zangcarrière op te geven.

Dit onbegrip lijkt echter disproportioneel groot bij minder goede audities. Het vermogen om realistisch te reflecteren op eigen handelen lijkt hier in rook op te gaan.

De bank overvaller met citroensap

In 1995 liep een gewapende overvaller een bank in zonder enige gezichtsbedekking. Niet veel later werd er een signalement voor de man verspreid en binnen enkele uren van dat signalement werd de man aangehouden. McArthur Wheeler, de bank overvaller, stond perplex. Hij was er heilig van overtuigd dat citroensap op zijn gezicht smeren ervoor zou zorgen dat hij onzichtbaar werd. Deze kennis haalde hij namelijk uit het feit dat schrijven met citroensap ook niet zichtbaar is, maar bij hitte wel zichtbaar wordt. Onzichtbare inkt dus.

David Dunning merkte de situatie op. Samen met Justin Kruger gingen hij op onderzoek uit. Is de zaak van McArthur Wheeler een unicum? Of zijn overschatting misschien een veelvoorkomende fout? Het laatste bleek waar. En zo ontstond het Dunning-Kruger effect.

Het Dunning-Kruger effect en COVID-19

De wereld wordt gegrepen door een virus en veel landen zijn in rep en roer. Voor en tegen lijken verder van elkaar af te staan dan ooit tevoren. In turbulente tijden als deze is het niet gek dat de ene naar de andere cognitieve bias de kop opsteekt. Het Dunning-Kruger effect speelt ook een aanzienlijke rol in de gesprekken rondom het COVID-19 virus.

Tijdens veel conversaties wordt het toch nog even aangestipt. De aankomende persconferentie, de geldende maatregelen, je interpretatie hiervan en het effect van de mondkapjes. Nog maar te zwijgen over het ontstaan van het virus en hoe het opgelost kan worden.

Iedereen neemt een standpunt in op basis van verkregen informatie. Sommigen kijken iedere dag het nieuws, anderen gebruiken blogs, websites en social media, weer een andere groep volgt het RIVM op de voet. Ondanks de vele verschillen in bronnen lijkt iedereen te weten waar hij of zij over spreekt.

Overschatting van eigen kennis

Het feit is, zeer weinig mensen weten maar echt wat het COVID-19 virus precies is en op welke manier het in elkaar steekt. Dit zijn voornamelijk virologen. Veel anderen baseren zich op informatie die op dat moment voor handen ligt. Dit is vaak maar een deel van de informatie. Nep nieuws is ook een gevaarlijke factor in dit debat. Dit zorgt niet alleen voor lage mate van kennis, maar ook voor verkeerde kennis.

We overschatten onze kennis over corona dus voortdurend. Niet bewust wel te verstaan. We hebben simpelweg niet door dat we maar een fractie van de informatie voor handen hebben. Het Dunning-Kruger effect doet op dit moment overal zijn intrede. Wellicht is het wel de grootste schaal waarop dit effect ooit gezien is.

Dunning-Kruger effect vs. Impostor Syndrome

Het Impostor Syndrome, ook wel het Oplichterssyndroom, is het tegenovergestelde van het Dunning-Kruger effect. Dit is een vergaande twijfel aan eigen competenties ondanks genoeg bewijs van je kwaliteiten. Waar je bij het Dunning-Kruger effect jezelf snel overschat, cijfer je jezelf weg bij het Oplichterssyndroom. Je hoort dan vaak dat succes aan geluk of toeval te danken is.

Het betreft niet zozeer een gebrek aan zelfvertrouwen. Mensen die leiden aan het oplichterssyndroom zijn vaak intelligent en hoog opgeleid. Dit komt doordat ze erg prestatiegericht zijn. Ze zijn ook zeer kritisch over hun eigen werk. Ondanks dat ze vaak ver komen in hun leven leggen ze de oorzaak niet bij zichzelf neer. Dit kan uiteindelijk zelfs leiden tot depressieve tendensen en angstige gevoelens.

Het False-Consensus effect

Het False-Consensus effect kun je zien als het kleine broertje van het Oplichterssyndroom. Dit is een denkfout waarbij iemand zijn eigen competentie onderschat, maar vooral andermans competentie overschat. Je gaat er in dat geval vanuit dat anderen op hetzelfde niveau presteren als jijzelf.

Je zou het een vorm van bescheidenheid kunnen noemen. Echter ben je je bewust van bescheidenheid, maar niet van het False-Consensus effect. Je denkt simpelweg dat je gemiddeld presteert wanneer je eigenlijk behoort tot de beteren. Dit kan natuurlijk verschillen per taak of vaardigheid.

Het Dunning-Kruger effect bestrijden

Nu je weet dat het Dunning-Kruger effect overal kan voorkomen, is het ook van belang er iets aan te kunnen doen. Gelukkig zijn er verschillende manieren om deze denkfout het hoofd te bieden.

Hier beneden beschrijven we vier manieren om je te wapenen tegen het effect. Niet altijd zijn ze even gemakkelijk. Het gaat dan ook om een proces van verbetering.

1. Verbeter je meta-cognitie

Meta-cognitie, het lijkt een ingewikkeld woord. Eigenlijk is het niets meer dan nadenken over nadenken. Wanneer we nog onbekwaam zijn in een taak kunnen we vaak slecht objectief reflecteren op onze eigen vaardigheden. Op dat moment is er sprake van een lage meta-cognitie. We zijn niet in staat om op een effectieve manier op onze eigen gedachtes te reflecteren.

Wanneer we bekwamer worden in dezelfde taak, zien we in dat we eigenlijk toch niet zo competent waren dan we dachten. Op dat moment verhogen we onze meta-cognitie en zijn we in de mogelijkheid onze eigen gedachten beter onder de loep te nemen.

Deze twee processen gaan hand in hand. Wanneer je je vaardigheden verbeterd, zal ook je meta-cognitie verhogen. Wanneer je je meta-cognitie verbeterd zal je beter kunnen reflecteren op eigen handelen en inzien dat je minder bekwaam bent dan gedacht.

2. Vraag om feedback

Je overschat jezelf vaker dan je denkt, dat is ondertussen wel duidelijk. Je omgeving zal dit dan ook sneller opmerken dan jijzelf. Vraag daarom altijd om feedback. Op deze manier kun je je eigen kwaliteiten toetsen en kun je hierin verbeteren. Het geeft je niet alleen meer zicht in eigen kunnen, het biedt ook perspectief om je te ontwikkelen. Je slaat zo twee vliegen in een klap!

Let op! De feedback die je vraagt en ontvangt moet wel constructieve feedback zijn. Dit wil zeggen dat deze erop gericht moet zijn om de ontvanger te laten leren en ontwikkelen. Volg onderstaande stappen om op de juiste manier feedback te geven.

1. Spreek altijd vanuit het ik-perspectief.
2. Benoem het gedrag waar je wat over wilt zeggen.
3. Zeg wat dat gedrag met jou doet.
4. Bespreek verbeterpunten die de ontvanger kunnen helpen.

3. Wees kritisch over je eigen gedachten

Dit is de vervolgstap op je meta-cognitie verbeteren. Je zult namelijk aannames en denkpatronen soms in twijfel moeten trekken. Het Dunning-Kruger effect ligt op de loer als je je eigen gedachten maar aanneemt zoals ze binnen komen.

Ons brein heeft allerlei mentale afkortingen om informatie beter te verwerken. Soms is het zelfs een beetje lui. Op zulke momenten nemen denkfouten vaak de rol van rationele denkprocessen over.

Wanneer het echter over een inschatting van vaardigheden gaat, ben dan voorzichtig. Stel jezelf altijd goed de vraag: Wanneer ik hier helemaal niets van af zou weten, hoe zelfverzekerd zou ik dan zijn? En hoe zelfverzekerd zou ik moeten zijn?

Neem vooral je eigen denkprocessen af en toe met een korreltje zout. Bescheidenheid wordt vaak meer gewaardeerd dan onterechte zelfverzekerdheid.

4. Oefening baart kunst

Een cognitieve bias als het Dunning-Kruger effect ineens uit je leven bannen is lastiger dan je zou denken. Het is een denkfout die veelal op de automatische piloot (systeem 2) gemaakt wordt. Het herkennen van deze momenten en andere valkuilen leer je niet van de een op de andere dag.

Probeer eens voor je zelf op te schrijven op welke momenten je het Dunning-Kruger effect wel eens tegen zou kunnen komen. Ben op die momenten extra waakzaam en gebruik stap 1 tot en met stap 3. Je leert op den duur situaties herkennen waarin het Dunning-Kruger effect veel voorkomt. Op die manier ben je je eigen brein net een stapje voor!

Wil je meer leren over de toepassing van brein en gedrag inzichten in management, HR, groei en innovatie? Lees dan onze blog!

Over Neurofied

Neurofied is een management consulting en training bedrijf gespecialiseerd in Brein en Gedrag. Wij helpen teams en organisaties met het designen, implementeren en optimaliseren van hun verandermanagement, digitale transformatie, learning & development, customer journey en meer o.b.v. brein en gedrag inzichten.

Sinds 2018 hebben wij 1500+ professionals getraind en met 50+ teams samengewerkt van bedrijven als ABN AMRO, Tesla, Calvin Klein en Adidas. We zijn ook frequente sprekers op universiteiten en congressen.

Als je kansen ziet om samen te werken,  stuur ons hier een bericht.